Nhựa (plastique) có mặt ở khắp nơi trong cuộc sống, từ quần áo với sợi nhựa tổng hợp (polyester), các loại bao bì, màng bọc thực phẩm dùng một lần đến các đồ gia dụng… Loại vật liệu này không phân hủy sinh học và theo thời gian, chúng phân rã thành những mảnh nhỏ hơn gọi là hạt vi nhựa (hay microplastique), gây ra nhiều nguy hại đến môi trường sống và cả sức khỏe con người.
Tình trạng ô nhiễm môi trường, ô nhiễm rác thải nhựa ở Việt Nam đã và đang đặt ra nhiều thách thức cho sự phát triển bền vững.
Thông qua dự án COMPOSE (Xây dựng trung tâm quan trắc về nhựa trong xã hội và môi trường), Tiến sĩ Emilie Strady, chuyên gia Viện nghiên cứu vì sự Phát triển Pháp (IRD) đã tiến hành đánh giá nồng độ vi nhựa trong các môi trường nước ngọt và biển ở Việt Nam cho thấy phạm vi ô nhiễm vi nhựa có liên quan đến các hoạt động nhân sinh xung quanh sử dụng nhựa như nghề cá, nuôi trồng thủy sản, hộ gia đình, bãi rác, áp lực đô thị lên môi trường và việc thải trực tiếp nước thải, đã qua xử lý hoặc chưa qua xử lý. Vi nhựa đã được tìm thấy trong các cơ quan khác nhau của các loài thủy sinh ở Việt Nam, trong đó, cơ quan tiêu hóa là nơi tích lũy phần lớn các vi nhựa. Mức độ ô nhiễm vi nhựa trong thủy sinh ở Việt Nam tương đối cao so với các sinh vật hai mảnh vỏ ở châu Âu hay một số loài cá ở vùng biển Địa Trung Hải.
Có hai nguồn phát thải vi nhựa ra môi trường gồm nguồn sơ cấp do sản xuất hạt nhựa, mài mòn công nghệ, in 3D, mỹ phẩm… nguồn thứ cấp do phân rã từ chất thải nhựa lớn do tia UV, nhiệt, sống…Nhiều hạt vi nhựa có trong nước ở các sông do hoạt động của con người và do chất thải được thải ra sông, từ sông đổ ra biển.
Ngoài ra, tác động của các hoạt động tại địa phương như : Áp lực dân số cao, hoạt động sản xuất công nghiệp và quy trình xử lý nước thải dẫn đến sự tích lũy vi nhựa dạng sợi nhiều hơn so với dạng mảnh. Điều này dẫn đến việc lan truyền và tích lũy vi nhựa cũng như các chất ô nhiễm khác từ sinh vật bậc thấp đến sinh vật bậc cao và thậm chí là trong cơ thể con người thông qua chuỗi thức ăn. Với kích thước nhỏ gọn dễ phát tán, chỉ trong thời gian ngắn, vi nhựa đã có mặt khắp nơi gây ra tình trạng ô nhiễm vi nhựa ngày càn lan rộng, ảnh hưởng tới môi trường sống.
Theo nghiên cứu của Trường Đại học Bách khoa TP Hồ Chí Minh, các sợi hoặc mảnh vi nhựa dẻo trong các bụi khí quyển ở TP Hồ Chí Minh được tìm thấy trong tất cả các mẫu. Nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm khí quyển ở TP Hồ Chí Minh chủ yếu là do các yếu tố như : Áp lực dân số cao 8,5 triệu (GSO, 2018) với mật độ 4.171 người/km2 ; công nghiệp dệt may tại địa phươn g ; các hoạt động của con người như bãi chôn lấp và công trường xây dựng ; thói quen của người dân địa phương và sự khác biệt về mức độ quản lý chất thải…
Các sản phẩm nhựa đang được sử dụng rộng rãi nhưng công tác quản lý sau sử dụng chưa hiệu quả đã để lại những hệ lụy và hậu quả nghiêm trọng.
Thời gian tới, Việt Nam cần có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp phát triển sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường, tăng thuế đối với các doanh nghiệp sản xuất túi ni-lon và đồ nhựa dùng một lần ; đầu tư phát triển công nghệ tái chế, xử lý rác thải nhựa độc hại từ hoạt động sản xuất và tiêu dùng. Đồng thời, các cơ quan có trách nhiệm cần tăng cường mở các lớp tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng truyền thông cho cán bộ môi trường các bộ, ngành, địa phương, đơn vị.
Bên cạnh đó, cần tập trung nguồn lực đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức của cộng đồng trong chống rác thải nhựa. Giải pháp đột phá vẫn là thay đổi nhận thức, thói quen sử dụng sản phẩm nhựa một lần trong sinh hoạt của người dân ; thay đổi hành vi sản xuất kinh doanh sản phẩm nhựa, xả thải gây ô nhiễm môi trường.