Trong phiên họp tháng 11 vừa qua, Quốc hội Việt Nam đã biểu quyết thông qua dự thảo Luật Cư trú (sửa đổi) với 449/455 đại biểu tham gia biểu quyết tán thành. Luật gồm 7 chương, 38 điều quy định về việc thực hiện quyền tự do cư trú của công dân Việt Nam trên lãnh thổ nước CHXHCN Việt Nam ; việc đăng ký, quản lý cư trú ; quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm của công dân, cơ quan, tổ chức về đăng ký, quản lý cư trú.

Một trong những nội dung cơ bản nhất của dự luật là việc đổi mới phương thức quản lý cư trú của công dân từ cách thức thủ công, truyền thống bằng Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú và các tàng thư văn bản sang quản lý bằng số hóa, có kết nối thông suốt giữa các cơ quan đăng ký, quản lý cư trú trên cả nước thông qua Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú và số định danh cá nhân.

Khi các Cơ sở dữ liệu này hoàn thành việc xây dựng, vận hành thông suốt và các cơ quan, tổ chức, địa phương đã thực hiện tốt việc kết nối, liên thông (dự kiến đến giữa  năm 2021), chỉ cần sử dụng số định danh cá nhân là có thể xác định được thông tin nhân thân, thông tin về nơi cư trú của công dân thì Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú sẽ tự chấm dứt vai trò ngay. Cập nhật thông tin về tiến độ phần việc, Đại tướng Tô Lâm cho biết, hiện ngành công an đã thu thập được 86 triệu bản khai dữ liệu công dân.

“Đọc luật này tôi rất mừng, tưởng là cơ quan công an muốn quản lý người dân chặt chẽ lắm, mà trong luật này lại đề nghị bỏ phương thức quản lý bằng sổ hộ khẩu” – Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân ví von nhận xét.

Theo bà, người dân lâu nay “khổ sở không ít với sổ hộ khẩu”, nhất là dân nghèo. Vì người nghèo chính là đối tượng phải ly hương, tha phương kiếm sống. Bất đắc dĩ phải vào thành phố vì kế sinh nhai mà còn gặp bao nhiêu rào cản, nhiều nơi con cái không được ghi danh vào trường học chỉ vì không có sổ hộ khẩu, cực càng thêm cực. Dí nhiên không chỉ người nghèo mà còn rất nhiều trường hợp vì lý do cá nhân phải dời chỗ ở cũng bị rơi vào hoàn cảnh này.

Chủ tịch Quốc hội mường tượng, nếu chỉ cần mã số định danh có thể đi lại bất và sinh sống ở cứ đâu theo yêu cầu cuộc sống, sẽ thuận lợi hơn rất nhiều cho người dân. Dẫn chứng sinh động nhất về hiệu quả của phương thức quản lý mới là một người chỉ cần cầm thẻ lương hưu, đi bất cứ đâu cũng rút được tiền chứ không cần phải về đúng nơi cư trú của mình mỗi tháng mới lĩnh được lương hưu như Việt Nam vẫn còn đang thực hiện.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ & Môi trường Phan Xuân Dũng so sánh: “Bỏ được sổ hộ khẩu, làm được việc tích hợp tất cả thông tin trong số định danh cá nhân thì giống như làm được một cuộc cách mạng, không khác gì việc bỏ sổ gạo ngày xưa, thứ là nỗi ám ảnh với nhiều người, ám ảnh đến mức có khái niệm “buồn như mất sổ gạo”.